Waarom doen boeren niet gewoon wat we zeggen?

Dit was lang geleden een wanhopige, maar serieuze vraag van een collega. “We weten precies wat weidevogels nodig hebben: waarom doen boeren niet gewoon wat we zeggen?” Ik ben die collega nog altijd dankbaar, want het gaf mij een extra zetje om mij te verdiepen in wat boeren nodig hebben om voor biodiversiteit te zorgen.
Ik begon met bedrijfssystemen, zoals Boeren voor Natuur, die het voor de boer veel logischer maken om met de natuur te werken, en zonder te gaan ‘tuinieren’ door het boeren de condities te scheppen voor veel biodiversiteit. Dat bracht mij bij vormen van sturing die veel vrijheid en verantwoordelijkheid bij de boeren laten en een beroep doen op zijn of haar vakmanschap. Zoals Boeren voor Natuur, maar ook het collectieve stelsel van agrarisch natuurbeheer. Ik ging mij verdiepen in de collectieven, en zag hun rol in het bevorderen van een cultuur van ‘goed boeren’ waarin zorgen voor biodiversiteit onderdeel is van goed vakmanschap. Ik leerde steeds meer over hoe boeren keuzes maken. Dat het verdienmodel belangrijk is, mede bepaalt wat wel en niet mogelijk is op de langere termijn, maar zeker niet het enige en zelfs niet de belangrijkste factor in de afweging van boeren. Hun waarden, drijfveren en persoonlijke interesses zijn het meest toonaangevend. Prachtig om daarover gesprekken met boeren te voeren! Maar het werd me ook steeds meer duidelijk dat boeren maar beperkt ruimte hebben om te kiezen voor een natuurinclusieve bedrijfsvoering. Degenen die dat doen, doen dat tegen de stroom in. Van alle kanten wordt op boeren invloed uitgeoefend: o.a. door de overheid, door de bank, door de voerleverancier en de zaadverkoper. Deze invloed duwt meestal niet in de richting van natuurinclusieve landbouw. Zelfs (en misschien met name) de overheid geeft tegenstrijdige signalen. De meeste burgers waarderen biodiversiteit op boerenland, maar de meeste consumenten kiezen voor goedkoop als ze eenmaal in de supermarkt staan.
Ja, boeren hebben de sleutel in handen voor meer biodiversiteit op boerenland. Maar het is niet eerlijk om de verantwoordelijkheid voor biodiversiteitsherstel geheel bij boeren neer te leggen. Evenmin is het eerlijk om alleen naar de consument te wijzen. Er ligt veel macht bij de industrie, de retail en de banken en de overheid heeft een belangrijke rol in het bijsturen daarvan. Transformaties beginnen in de regel bij sociale bewegingen, maar voor maatschappijbrede veranderingen is ook de overheid nodig. De Europese verkiezingen van 6 juni zijn een mooie kans om de overheid een zetje te geven in de richting van meer natuur- en boervriendelijk landbouwbeleid.